مراقبه ( رفتار در هنگام زوال نعمت و یا عطای آن )

جناب حضرت شیخ اکبر در رساله ی شریف الوصیه که غیر از رساله ی الوصایا است مطلبی عرشی در مورد مراقبه ی در هنگام زوال نعمت و یا بخشش نعمت به انسان بیان فرموده اند :

علیک بمراقبه الله فیما أخذ منک و فیما أعطاک فإنه ما أخذ منک إلا لتصبر فیحبک فإنه یحب الصابرین و إذا أحبک عاملک معامله المحب مع محبوبه و ما من شی ء یزول عنک إلا و له عوض سوی الله :

لکل شی ء إذا فارقته عوض                  و لیس لله إن فارقت من عوض

و کذلک إذا أعطاک فإن من جمله ما أعطاک الصبر علی ما أخذه منک فأعطاک الشکر و هو یحب الشاکرین .

ترجمه :

بر تو باد به مراقبه و توجه به حق در مورد چیزهایی که خداوند از تو می گیرد و یا چیزهایی که به تو عطا می فرماید . خداوند چیزی را از تو می گیرد تا تو صبر نمایی و در نتیجه او تو را دوست بدارد چرا که خداوند صابرین را دوست می دارد « إن الله یحب الصابرین » .

و زمانی که خداوند تو را دوست بدارد با تو مثل محب با محبوبش رفتار می نماید .

سپس حضرت شیخ می فرمایند :

هیچ چیزی را از دست نمی دهی مگر اینکه در مقابل از دست دادن آن چیز دیگری و عوضی را به دست می آوری مگر خدا را که اگر او را از دست دهی چیزی نیست که عوض آن باشد .

سپس شعری رابیان میفرمایند که ترجمه ی آن چنین است :

هر چیزی که از دست می دهی و تو را ترک می نماید عوضی در مقابل آن به دست می آوری . و برای خدا زمانی که تو را ترک نماید جایگزینی نیست .

وهمچنین در مورد چیزهایی هم که خدا به تو عطا می فرماید باید مراقبه داشته باشی .

از جمله  یچیزهایی که خداوند به تو عطا فرموده است صبر بر چیزهایی است که از تو گرفته است چرا که در مقابل گرفتن آن چیز به تو شکر عطا فرموده و او شاکرین را دوست دارد « إن الله یحب الشاکرین ». 

توضیحی از نویسنده :

در حقیقت هنگامی که خداوند نعمتی و چیزی را از انسان می گیرد برای فراهم نمودن زمینه ی دوستی با توست . و واضح است که اگر انسان با این دید که نعمت هایی که از دست داده بنگرد چقدر در روحیه ی او تاثیر گدار است و حتی شاکر خداوند هم می شود چون نعمتی که از دست داده در مقابل چیزی که بدست می آورد که همانا دوستی با حق متعال است چیزی محسوب نمی شود .

دستور العمل برای سالک از کتاب فیما لا بد للمرید ( قسمت دوم )

قسمت دوم

محاسبه ی نفس

جناب حضرت شیخ روحی فداه در کتاب شریف ما لا بد للمرید به سالک الی الله دستور العمل محاسبه  ی نفس می دهند .

حضرتش می فرمایند :

6 ـ و مما لا بد منه محاسبتک نفسک و مراعاه خواطرک فی الاوقات . ثم أشعر نفسک الحیاء  من الله تعالی . فإنک إذا استحییت من الله منعت قلبک أن یخطر فیه خاطر یذمه الشرع أو تتحرک بحرکه لا یرتضیه الحق .

و لقد کان لنا شیخ یقید حرکاته فی الصحیفه ثم إذا جنه اللیل وضعها بین یدیه ثم یحاسب نفسه علی ما فیها و قد زدت علی شیخی بتقییدی خواطری .

از جمله چیزهایی که تو ( سالک ) باید انجام دهی محاسبه ی نفست و مراعات خواطر و خطورات ذهنیت  می باشد . 

و بعد اینکه لباس حیاء از خداوند بر تن نمایی چرا که تو اگر از خداوند تعالی حیاء نمایی قلبت را از اینکه در آن فکری که شارع و خداوند آن را نکوهش کرده اند و یا اینکه حرکتی انجام دهی که حق آن را نمی پسندد باز می داری .

من استادی داشتم که او حرکات خویش را در دفتری ثبت می فرمود و زمانی که تاریکی شب همه جا را فرا می گرفت آن را در مقابل خود می گشود و بر طبق آن نفس خویش را مورد محاسبه قرار می داد و من ( شیخ اکبر ) بیشتر از استاد خویش انجام می دادم و خطورات و افکار ذهنی خویش را نیز ثبت می نمودم .

توضیحی از راقم :

از جمله چیزهایی که در سلوک به مرید دستور داده می شود انجام محاسبه ی نفس است . این عمل تا آنجایی مهم است که در روایتی از حضرت امام موسی بن جعفر صلوات الله علیه نقل گردیده که : لیس منا من لم یحاسب نفسه . یعنی هر کس نفس خویش را محاسبه ننماید از ما نیست .

در واقع محاسبه ی  نفس جزیی از یک فرآیند است : مشارطه ـ مراقبه ـ محاسبه ـ معاتبه ـ معاقبه

مشارطه : یعنی اینکه سالک الی الله در ابتدای روز اموری را که در برنامه ی سلوکی خود دارد بر نفس خویش عرضه و تلقین نماید و با خود شرط نماید که آنها را به بهترین صورت در طول روز انجام دهد .

مراقبه : یعنی در طول روز کاملا مراقبت نماید که مبادا از آن مواردی که در مرحله ی قبلی بر نفس خویش شرط نمود غفلت شود .

محاسبه : در پایان روز محاسبه نماید که تا چه حد موفق بر انجام اموری شد که متعهد به انجام آنها شده بود . اگر موفق به اجرای کامل برنامه ی خود شده خداوند تعالی را شکر گزار باشد و در خواست توفیق بیشتر نماید و اگر موفق نبوده وارد دو مرحله  ی بعدی می گردد :

معاتبه : یعنی نفس خویش را مورد عتاب و نکوهش بر نا فرمانی های انجام شده نماید .

معاقبه : یعنی نفس خویش را به دلیل نافرمانی مورد عقوبت قرار دهد . مثلا صدقه ای دهد و یا در ازای خطاهایش مقدار معینی از تلاوت قرآن قرار دهد و یا نفس را از برخی از اموری که مورد میلش است باز دارد .

یکی از دلایل اهمیت محاسبه ی نفس این است که این دستور شریف باعث می شود انسان تصور درستی از اعمال و رفتار خویش به دست آورد و بداند که خدای ناکرده با چه سرعتی به سمت هلاکت پیش می رود چرا که هنگامی که انسان خطاهای خود را ثبت نماید و در پایان روز نظر نماید و ببیند که در یک روز چه مقدار مرتکب خلاف شده ممکن است به خود بیاید و توبه نماید و مصمم در مراعات اعمال خویش گردد ولی اگر انسان محاسبه ننماید متوجه زیادی خزای خود نمی گردد چرا که به تریج در طول روز از او صادر شده و مورد فراموشی هم قرار می گیرد ولی اگر در پایان روز همه ی آنها را با هم ببیند حساب کار ذستش می آید .

البته محاسبه ی نفس نیار به مراقبت کامل در طول روز دارد تا بداند په کارهایی از او سر زده تا شب بتواند محاسبه نماید .

نکته  ی مهم اینکه در حسابرسی و محاسبه ی نفس انسان باید با نفس خود همانند دشمن خویش رفتار کند و به اصطلاح مو را از ماست بکشد و مسامحه کاری نکند .

در ثبت اعمال در دفتر نیز برکلت و فواید بی شماری وجود دارد .

حسن ختام این بحث را فرمایشی نورانی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام قرار می دهیم کسی که همه ی بزرگان ریزه خواره خوان پر برکت ایشان و آباء بزرگوار و فرزندان صاحب عصمت ایشانند :

یَا ابْنَ جُنْدَب حَقٌّ عَلى کُلِّ مُسْلِم یَعْرِفُنا اَنْ یَعْرِضَ عَمَلَهُ فى کُلِّ یَوم و لَیْلَة عَلى نَفْسِهِ فَیَکُونُ مُحاسِبَ نَفْسِهِ فَاِنْ رَأى حَسَنَةً اسْتَزادَ مِنْها و اِنْ رَأى سَیِّئَةً اسْتَغْفَرَ مِنْها لِئَلاّ یُخْزى یَوْمَ القیامةِ.

ترجمه حدیث :

ای پسر جندب بر هر مسلمانی که ما را می شناسد حق و ثابت است اعمال خویش را در هر روز و شب بر نفس خویش عرضه بدارد و حسابگر نفس خویش باشد . اگر در صحیفه ی اعمال خود حسنه و نیکی دید طلب طیادی آن را نماید و اگر سیءه و بدی دید طلب بخشش نماید تا روز قیامت خوار نگردد .

برای شادی روح پر فتوح سید و سرورم حضرت شیخ اکبر حمد تلاوت نمایید .